PİRHA- Xwebûn Gazetesi Kırmancki Editörü İsmet Konak, Kürt illerinde öncelikli sorunlarının ana dil olduğunu ve bu konuda ciddi adımların atılması gerektiğini vurguladı. Konak, “Sömürgecilere boyun eğdirmek istiyorsak bizim her evi direniş alanına çevirmemiz lazım” dedi.
UNESCO’nun 2018’de yayınladığı raporda dünyada konuşulan 6 bin dilden 2 bin 500’ü tehdit altında. Türkiye’de ise konuşulan 15 dil tehlike altındayken 3 dil ise çoktan yok oldu.
Ülkemizde 4 ile 6 milyon arasındaki kişinin ana dili olan Kırmançki yok olma tehlikesi altında olan diller arasında ve UNESCO bu dil için 30 yıl ömür biçiyor.
Kırmançki dilinde yazılı eserler, görsel yayınlar, akademik çalışmalar da oldukça sınırlı olduğundan yeni nesillere dilin aktarılmasında sorunlar yaşanıyor. Kırmançki dili ile ilgili çalışmalar yapılmış olsa da yine de istenilen düzeyde ne konuşuluyor ne de yazılıyor. Yapılan çalışmalar genelde sınırlı ve bölgesel kalmış durumda.
Xwebûn Gazetesi Kırmancki Editörü İsmet Konak ile Kırmancki edebiyatının durumunu, gençlerin Kırmancki edebiyatına ilgisini ve Kırmancki dilinin kurtulması için neler yapılması gerektiği konularına dair konuştuk.
“ÇÖLDE YALNIZ SES OLMA MELANKOLİSİNİ BIRAKMAMIZ LAZIM”
PİRHA- Kırmancki edebiyatı alanında ilk yazılı eserler ne zaman yayınlandı? Size göre Kırmancki edebiyatı şu an hangi seviyede?
İSMET KONAK: Son 15-20 yılda Kırmancki’de edebi alanda bir gelişme var. Son dönemde bunu görebiliyoruz. Çok sayıda kitap çıkıyor, bu önemli. Özellikle akademik sahada bazı gelişmeler var bunu da görmek lazım. Artuklu, Bingöl ve Munzur üniversitelerinde bazı çalışmalar yapılıyor. Son dönemde bazı dergiler ön plana çıkıyor. Bizim kendi gazetemiz Xwebûn Gazetesi de bu anlamda hizmette bulunuyor. Şu anda bir sayfasını Kırmancki’ye ayırmış durumda ama bazen 2 sayfa da olabiliyor.
Şöyle bir çelişki var; geçmişte edebiyatta ve basın alanında dil ile ilgili çok çalışma yoktu ama dil daha fazla konuşuluyordu. 80 yıl önce dilin konuşulma oranı %90 ile %100’dü ama günümüzde ise bu oran %15’e kadar düştü. Ama dilin çok konuşulduğu o dönemde de edebiyat alanında ilerleme yoktu. Bu durum bizim için bir tehlike. Kırmancki edebiyat alanındaki bütün bu ilerlemeler yeterli değil. Xwebûn Gazetesinde şu anda 1 sayfa Kırmancki’ye yer veriliyor ama Kırmancki ile ilgilenen editör ve gazeteciler gelirse sayfa sayısı daha fazla da artabilir. Bizim 1 sayfamız var ve biz köşe yazısı bulmakta zorlanıyoruz.
Bizim kendi konumumuzu bilmemiz lazım. Kürtler olarak asimilasyon okyanusu içerisinde yaşıyoruz ve bu okyanus içerisinde ada kurmaya çalışıyoruz. Dolayısıyla her yazarımızın, araştırmacımızın, akademisyenimizin bu konuda daha fazla özverili olması lazım. Çölde yalnız ses olma melankolisini bırakmamız lazım.
“YENİ KUŞAK DİL BİLİNCİNE SAHİP OLMALI”
PİRHA-Yeni kuşak Kırmancki alanındaki eserlere önem veriyor mu?
İSMET KONAK: Yeni kuşağı öncelikle bir tanımamız lazım. Yeni kuşağın Kırmancki’ye ilgisi son derece az. Bu kuşağın bazı özellikleri var eğer biz bu kuşağın özelliklerini bilirsek neden Kırmancki’ye ilgi göstermediğini anlayabiliriz. Yeni kuşak neo-liberal, pragmatist, sınıf bilincine de sahip değil. O yüzden bir kişi de sınıf bilinci olmazsa dil bilinci de olmaz. Kırmançlarda şuanda egemenlerin diline sempati duyma söz konusu. Amed’de bir kitabevine gidip Kürdi dillerde yazılmış kitaplara bakmak istedim ve Kürtçe için ayrılmış rafta tamamen Kurmanci yazılmış kitaplara denk geldim ve Kırmancki sadece 1 kitap vardı. ‘Neden Kırmancki kitap hiç yok?’ dediğimde bana ilgi yok dedi. İlgi olmadığı için ana dilimizle yazdığımız eserler de yer edinemiyor.
Yeni Jenerasyonun da büyük bir sorumluluğu var. Türkiye devleti bizi tek tipleştirmeye çalışıyor, yeni jenerasyon bu politikayı iyi bilmeli ve sınıf bilinci ile dil bilincine sahip olmalı. Şunu unutmamalıyız; dilimiz fırtınada bir sığınaktır. Kültür de dil ile birlikte yaşar. Biz eğer dilsiz ve kültürsüz olursak bu sığınaktan yoksun oluruz. O yüzden gençler tembellik yapmayıp dillerini öğrenmeliler.
“SALYANGOZ GİBİ KABUĞUMUZA ÇEKİLMEYİ BIRAKMAMIZ LAZIM”
PİRHA-Kırmancki yazarlar, dilin önemini halka yeterince anlatabiliyorlar mı?
İSMET KONAK: Kırmancki yazarların, dili yeterince anlatabildikleri konusunda bence sıkıntı var. Evet, iyi bir üretim söz konusu ama yeterli değil, bir inzivaya çekilme söz konusu. Yazarlarımız çok iyi eserler yazıyorlar ancak okuyucuya ulaşma noktasında bir bağlantı kopukluğu var. Salyangoz gibi kendi kabuğumuza çekilmeyi de bırakmamız lazım. Sadece roman, şiir, öykü yazmak bizim için yeterli değil dilimizin artık bir statü kazanması lazım. Dil statü kazanmazsa yazılan bütün eserler okuyucuya ulaşmaz. Geçen sene Amed’de 15 Mayıs’ta Kürt Dil Bayramı’nı kutladık ve orada çok az kişi vardı. Sayımızı artırmak lazım, kolonyalistlerin hareket alanının daraltmak lazım. Bu durumda korku ortaya çıkıyor. Entelektüeller korkmamalı çünkü elindeki meşaleyle topluma öncülük ediyor. O yüzden daha fazla bedel ödemek gerekir.
“KÜLTÜR-SANAT ALANINDA KIRMANCKİ’YE YER VERİLMESİ LAZIM”
PİRHA-Kırmancki yok olma tehlikesi ile karşı karşıya. Sizce siyasi kurumlar kültür-sanat faaliyetlerinde Kırmancki’ye yeterince yer veriyorlar mı?
İSMET KONAK: Gittiğim bazı etkinliklerde ne belediye başkanı ne de diğer toplumun kanaat önderleri olsun gelip yeterince sahip çıkmıyorlar. Kültür-sanat etkinlikleri önemli o yüzden mutlaka Kırmancki’ye yer verilmesi lazım. Etkinliklere %50 oranında Kırmancki yazarlar, araştırmacılar ve müzisyenleri davet ederek sahip çıkmamız gerekiyor. Bugün gelinen noktada bizim belediye başkanlarımızın, milletvekillerimizin, derneklerin ve kanaat önderlerinin dil konusunda daha dikkatli olması gerekir. Dilimizi ve kültürümüzü inkâr edenlerin değirmenine su taşımamaları lazım. Bugün Kürt illerinde bizim en büyük sorunumuz yoksulluk değil, öncelikli sorunumuz dildir. Dil ile ilgili çok ciddi adımlar atılması gerekiyor ama bu konuda bir duyarsızlık var.
“ACİL OLARAK KREŞLERİN AÇILMASI LAZIM”
PİRHA-Dilin kurtuluşu için acil olarak neler yapılmalı?
İSMET KONAK: Dilin kurutuluşu için acil olarak Kırmançların yoğun yaşadığı yerlerde kreş açılması lazım. Çocukları kısa bir süre içerisinde kreşlere alarak dili öğretmek lazım. Bizim ailelerimiz, çocukları Türkçenin öğretildiği kreşlere teslim ediyorlar. Belediyelerimizin kreşler açarak bunu engellemeye çalışması gerekiyor. Belediyelerin durumu iyi değil anlıyoruz ama Avrupa Birliği ile beraber çalışıp bir proje oluşturularak kreşleri açmak zor değil. Kreşlerde yetişen çocukları ilerleyen süreçte Kürt Dili ve Edebiyatı bölümlerine teşvik etmek gerekir ve o bölümlerde okumaları için burs da verilebilir. Okulları bitirdikten sonra da istihdam da sağlanabilir belediyelerde. Ana dil konusunda farkındalık oluşturulabilir. Örneğin bir milletvekili, minibüse binip insanlarla Kırmancki sohbet ederse toplumda bir farkındalık oluşabilir. Belediyeler kendilerine ait araçlarda sesli anonslar yapabilir. Dil konusunda ailelere büyük bir görev düşüyor. Her ev bir direniş alanına çevrilebilir. Sömürgecilere boyun eğdirmek istiyorsak bizim her evi direniş alanına çevirmemiz lazım. Ümitsiz değilim, Kırmancki ve Kurmanci konusunda ciddi bir bilinç var. Artık yumurtadan çıkmış bir civciv söz konusu. O yüzden bu civcivi bir kez daha yumurtaya koymaları çok zor.
Cihan BERK-Nuray ATMACA/DERSİM
İLGİLİ HABERLER:
-‘Kırmancki’nin gelişip, hak ettiği yere gelmesi için eğitim dili olması gerekiyor’-VİDEO
-‘Türkçe daha üst bir kültürü temsil ediyor algısı yaratılarak Kırmancki köşeye atılmaya çalışıldı’-VİDEO
-Yazar Munzuroğlu: Evimize, düğünümüze ve cemimize Kırmancki’yi geri getirmeliyiz-VİDEO
-‘Bir dilin kurtulması sadece devletten beklenilerek yapılabilecek bir şey değil’-VİDEO
-‘Kırmancki’nin altyapısını oluşturarak kurslar, okullar açılmalı; duyarlılık olmalı’-VİDEO
-Fintoz Dikme: Biz vazgeçersek başkaları bizim dilimiz için hiçbir şey yapmaz-VİDEO
Yoruma kapalı.