PİRHA – Araştırmacı Yazar Mehmet Bayrak İç Toroslar’da Hakikatçi Alevileri anlattı. Dersim, batı Dersim olarak nitelendirilen Koçgiri’de fazla yayılmadığını belirten Bayrak, “İç Toroslar bölgesinde yaygınlaşmış, oldukça derinleşmiştir” dedi.
İç Toroslar’daki Hakikatçi Alevileri PİRHA’ya anlatan Araştırmacı Yazar Mehmet Bayrak, “Hakikatçi Alevilik dediğimiz Aleviliğin son mertebesi olarak gördüğümüz bu inanç kültürü neşri neba bulmuş yaygınlaşmış oldukça derinleşmiştir” dedi.
Momki Kosa hakkında bilgiler veren Bayrak, “Buradaki, şu ortama ilişin olarak bazı şeyleri paylaşmak isterim. Burası Momki Kosa’nın konağıdır, evidir, türbesidir. Aynı zamanda bir dergah gözüyle de bakılabilir. Momki Kosa çok eskiye dayanmayan bir süreçte yaşamış İç Toroslar bölgesinin önemli hakikatçi önderlerinden bir halk filozofu. Bunun tabi ki Dersim’e kadar uzanan bir yayılım alanı var. Bilinen birçok baskılar dolayısıyla gerek Dersim gerek Batı Dersim olarak nitelendirilen Koçgiri bu konuda çok fazla olanak bulamazken, bu düşüncenin derinleştirilmesi, yaygınlaştırılmasına iç Toroslar bölgesinde özellikle hakikatçi Alevilik dediğimiz Aleviliğin son mertebesi olarak gördüğümüz bu inanç kültürü neşri neba bulmuş yaygınlaşmış oldukça derinleşmiştir” ifadelerini kullandı.
İÇ TOROSLAR’DA HAKİKATÇİ ALEVİLİK: MOMKİ KOSA
“Elbette Momki Kosa ile ilgili bilinenler daha çok sözlü gelenekten gelen şeylerdir. Bunun böyle olması kaçınılmazdır. Bilindiği gibi aynen Kürt halkı gibi Alevi tarihini yazmasına izin verilmemiş, bilince çıkmasına izin verilmemiş. Bundan dolayı yeni yeni biz araştırmacılar bizim geçmiş toplum önderlerimizi, halk filozoflarımızı, aşıklarımızı dervişlerimizi, şairlerimizi, ozanlarımızı keşfediyor ve bilince çıkarıyoruz” diye konuşan Bayrak, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Nitekim Momki Kosa da bunlardan biri. Bizim yeni, yeni ortaya çıkardığımız yazılı belgelerle, kaynaklarla ortaya çıkardığımız önemli bir şahsiyet. Bu konuda bir anekdot okumak isterim;
İç Toroslar kültürünün diğer öbekleri gibi yanları gibi hakikatçi Alevilik olgusunu da ortaya çıkarmaya çalışan bir yazarım. Nitekim büyüklerimizden duyduğumuz Alman heyetinin bu bölgeye gelmesi bizzat Momki Kosa ile görüşmesine dair söylentiler, görüşler, aktarmalar anekdotlar bize ulaştı. Bizzat ben rahmetli babamdan defaten dinledim. Bir Alman heyetinin buraya geldiğini, içinde kadınların da bulunduğunu bunların Momki kosa ile görüştüklerini, Momki Kosa ile görüştükten ve konuştuktan sonra adamın dehşete düştüğünü ve siz bu felsefenizle bu düşüncelerinizle bizden de 100 yıl daha ileridesiniz dediğini babam hep aktarırdı, söylerdi.
İşte bunun kaynaklarına ben özellikle Avrupa’ya çıktıktan sonra ulaştım. Zaten biz biliyoruz ki diğer inançlar gibi, Alevi, Türkoloji, Kürdoloji, Arapoloji, Persoloji bir bütün olarak Oryantalizm gibi Aleviliğin de ilk araştırmaların ciddi kaynakları da batıdadır.”
Bayrak, “Doğrudan Momki Kosa ile ilgili bir anekdot aktaracağım. 1906’da yapılan bir seyahat bu, 100 yıldan fazla bir zamanın yapılan seyahatin notlarıdır bunlar. Bizzat Almanca kaynaktan alarak söylüyorum” diyerek şunları paylaştı:
“Kızılbaş köyü Kırkısrak’ta bunu Alman araştırmacı, bilim adamı Doktor Hugo Grotes diyor ki; Kızılbaş köyü Kırkısrak’ta kendine özgü çok zeki 50’li yaşlarda kendisine ifade veren, derin çizgileri olan ancak gözleri canlı ve muzipçe bakan uzun sakallı bu köylü, sorduğum sorulara şarkta her zaman alışık olmadığımız birçok konuya çok açıklıkla cevap veriyordu.
Alman bilim adamı Alevilikle İslam arasındaki ilişki ve çelişkiler, Alevilikle diğer inançlar arasındaki benzerlikleri ortaya koyma amaçlı sorular yöneltiyor Momki Kosa’ya diyor ki; Kızılbaşlar kime inanır? Hak, Ali ve Hüseyin’e dikkat edilirse genel Alevilikte Hak Muhammed Ali teslisi varken bu Hak Ali ve Hüseyin’e diyor, Muhammed yok.
Bununla yetinmeyenler Abbas ile imamlara da başvurabilirler diyor.
Hocanız ve Caminiz var mı? sorusuna da “Bu yaşıma kadar hoca görmedim. Canı dua etmek isteyen evinde etsin. Bir gün birisi köye bir cami yapalım diye teklifte bulundu, ama öyle bir şeyi köye yaparsak ancak içine eşekler doluşur yanıtını aldı.
Sünnet eder misiniz?
Biliyorsunuz çok eski bir gelenek münhasıran Yahudilikten İslam’a geçirilen bir gelenekken bugün Kızılbaşlara yapılan suçlamalardan biriside sünnetsizlik suçlamasıdır. Ama bu bir gelenektir zaten bu dinimizin, inancınızın gereğidir demiyor. Bu zaten adamı fazla değiştirmiyor. Sanki horozun gerdanından ya da köpeğin kulağından bir parça kesmişsin aynı şey.
Ramazanı tutar mısınız?
Ramazan’ı kişileştiriyor, haa o benim dostum o gelirse ben onu tutmam istediği gibi yoluna devam eder gider diyor.
Sizde nişan düğün nasıl yapılır?
Nişan çiftlerin ana babası, ya da onların vekillerinin de hazır bulunmasıyla yapılır. On gün sonra da düğün nerede bulunuyorsa nikâhı o kıyar. Eğer yoksa kızın babası nikâhı kıyar ya da damat 3 şahitin huzurunda kızı eşliğe kabul ettiğini açıklar.
Sizde tek eşlilik mi çok eşlilik mi hâkim?
Çok önemli bir belirteç. Töremize göre eşitlik gereği tek kadın alırız diyor.
En önemli görevleriniz nelerdir?
En önemlisi misafirperverliktir. Hizmet için misafirinden para alan birisine iyi gözle bakılmaz. Köy halkı onu cezalandırabilir. Ya da köyden kovabilir. İnsanlar çıkar gözetmeksizin birbirleriyle yardımlaşmak ve varlıklarını paylaşmak için doğarlar.
Öğretilerinizi yazan ve yayılması yayınlayan bir kitabımız var mı? Siz Kuran’a inanıyor musunuz? Kurana göre mi ibadetinizi yapıyorsunuz demek istiyor. böyle bir kitabınız var mı ? diye soruyor Alman bilim adamı.
Momki Kosa ise “Bende yok. Zaten okumasını da bilmem. Yaradan’a ve insanoğluna karşı yükümlülükleri emreden bir kitap. Erdemli insanın kendi içindedir diyor.
Yazar Mehmet Bayrak, “Sanıyorum bu Momki Kosa’yı da, hakikatçiliği de anlamak açısından yeterli bir cevap” dedi.
Cebrail ARSLAN/ANKARA
Yoruma kapalı.