PİRHA-Araştırmacı-yazar Cemal Taş, idam edilen Seyit Rıza ve yol arkadaşlarının mezar yerlerinin bir devlet sırrı olarak saklandığını belirterek, “1937-1938 döneminde resmi rakamlara göre 13 bin 160 kişinin öldürüldüğü, bir o kadarının da sürgün edildiği ama yerel kaynaklara göre bu rakamın 3 katı olduğunu düşündüğümüz insanların anısı önünde de saygıyla eğiliyorum” dedi.
Haberin videosu;
15 Kasım 1937 tarihinde Seyit Rıza, Uşenê Seydi, Fındık Ağa, Resık Uşen (Seyit Rıza’nın oğlu), Aliye Mırzê Sıli, Hesenê İvraime Qıji ve Hesen Ağa, Elazığ Buğday Meydanı’nda idam edilmelerinin üzerinden 83 yıl geçti. Birçok merkezde pandeminin gölgesinde anmalar düzenlenecek.
Dersim Katliamı’nın 83. yıldönümünü Araştırmacı-yazar Cemal Taş ile konuştuk.
“TÜRKİYE’NİN BİRÇOK YERİNE DAĞILMIŞ EVLATLIK VERİLEN HEM KIZ, HEM ERKEK ÇOCUKLARI OLDUĞUNU ÖĞRENİYORUZ”
-Dersim’de uzun süredir alan çalışması yapıyorsunuz katliama ilişkin yeni öğrendiğiniz neler var?
Cemal Taş: 1937-1938 döneminde hatta 1947’lere kadar da o süreç içerisinde resmi rakamlara göre 13 bin 160 kişinin öldürüldüğü, bir o kadarının da sürgün edildiği ama yerel kaynaklara göre bu rakamın 3 katı olduğunu düşündüğümüz insanların anısı önünde de saygıyla eğiliyorum. Çünkü on binlerce insan yok edildi, bir o kadar da göç ettirildi, kaybedilenler var birçoğunun da mezar yeri belli değil. Yine Elazığ’da idam edilen Seyit Rıza ve arkadaşlarının da mezarları hala açıklanmış değil, bir devlet sırrı olarak saklanıyor. Onun dışında Seyit Rıza’yla beraber yargılanan arkadaşlarının da Türkiye’nin çeşitli hapishanelerinde, nerede öldürüldükleri, nerede gömüldükleri, mezarları çoğunun belli değil. Bununla ilgili yeni yeni neler öğrendiniz derseniz, biz Türkiye’nin birçok yerine dağılmış yeni insanlarla hayat içerisinde karşılaştığımızda kendi hayat hikâyelerini anlatan yeni insanlarla tanışıyoruz. Sürgün edilenler, sürgüne gidip geri gelmeyenler farklı bölgelerde ki toplu mezarlar, toplu katliam yerleri bunları öğreniyoruz. Yeni yeni evlatlık verilen hem kız, hem erkek çocukları olduğunu öğreniyoruz. Şimdiye kadar kız çocuklarının evlatlık verildikleri üzerine bir bilgimiz vardı belki bu bir politika da olabilir. Ama son zamanlarda erkek çocuklarının da toplanarak çocuk esirgeme kurumuna verildikleri onların çocukları ve torunlarından onların yeni yeni hayat hikâyelerini öğrenmiş oluyoruz bunlar yeni bilgiler tabi.
“SEYİT RIZA VE ARKADAŞLARI FORMALİTE BİR MAHKEMEYLE İDAM EDİLDİ”
-Seyit Rıza ve arkadaşlarının idamına ilişkin neler söylemek istersiniz?
Seyit Rıza’nın gidişiyle ilgili bir tartışma var. Yakalandı mı, teslim mi oldu onun üzerinde durmayacağım. Bu kişiler devletin daveti üzerine Elazığ’a gittiler. Herhangi bir çatışmada, herhangi bir yakalanma veya zorla alınma şeklinde değil, bunların hepsi ifadeleriniz var alınması gerekiyor diye, daha öncede silahlar toplanıldığı için elini kolunu sallaya sallaya devletin kolluk kuvvetlerine teslim oluyorlar. Buradaki yargılamalar genelde devlete karşı isyan ettiği gerekçesi var, bir de Halvori’de devlete karşı isyan edeceklerine dair toplantı yaptıkları savı üzerine yargılamalar yapılıyor. Ama biliyorsunuz kamuoyuna da yansıdı, bunu o dönemin resmi bürokratları, o yargılamaların gerçekten bir formalite olduğunu söyledi. İstihbarat subayı olduğunu söyleyen bir siville görüşmüştüm, Atatürk’te Diyarbakır seyahatinden Elazığ’a geldiğinde Abdullah Alpdoğan’a Dersim aşiret liderlerinin davasının ne olduğunu sorduğunda Abdullah Alpdoğan ellerini ovuşturarak “Efendim yargılamalar devam ediyor’ deyince bu iş derhal bitmelidir dedi. Gittik onları astık” diyor. İdam süreciyle ilgili bazı detaylar var, bildiklerimiz var, bilmediklerimiz var. 7 tane Dersim’in ileri geleni idam ediliyor ve idam edildikten sonrada Elâzığ’ın şu an hala bilinmeyen yerinde gömülüyorlar.
“BUĞDAY MEYDANI HAPİSHANE SIRT SIRTAYKEN SEYİT RIZA NEDEN CİPE BİNDİRİLDİ?”
-Seyit Rıza’nın Atatürk’le görüştürüldü iddiası hakkında ne söylemek istersiniz?
Seyit Rıza’nın Atatürk’le görüştürüldüğüne dair son zamanlarda kamuoyunda belgeler ortaya çıkarıldı. Bu belgeleri bir kenara bırakırsak şöyle bir durum var, mesela İhsan Sabri Çağlayangil kendi anılarında biz bir gece Seyit Rıza için fötr şapka aradık diyor. Fötr şapkayı ararken de Elâzığ’da hem fotoğrafçı açtırdık hem de ona fötr şapka aradık. Bu bir sorudur aslında idam edilecek biri için neden fötr şapka aranır. Yine İhsan Sabri Çağlayangil diyor ki biz Seyit Rıza’yı idama götürmek için hapishaneden alıp darağacına doğru götürdüğümüzde bir cipe bindirdik o bana sordu sen Ankara’dan beni asmaya mı geldin dedi. Ben sonra baktım oraya Seyit Rıza ve arkadaşlarının kaldığı hapishaneyle asıldıklarını bildiğimiz Buğday Meydanı arasında binalar sırt sırtadır yani hapishaneden alıp asılacakları yere götürülmesi için bırakın yürüme mesafesini bir binanın sırt sırta olduğu yer kadardır. Araca gerek yok. Bu da bir soru işareti aslında. Yani Seyit Rıza neden cipe bindirildi? Asılması gereken yere götürülmesi için cipe bindirilmesi gerekmiyor. Atatürk Diyarbakır seyahati sırasında Malatya’ya vardığında tanıkların anlattığına göre Elâzığ’a gelip trenle Diyarbakır’a gitmek üzereyken Elâzığ’daki istasyonda istirahate çekiliyor, normalde trenle Diyarbakır’a gitmesi lazım, İhsan Sabri Çağlayangil de anılarında büyük şef Elâzığ’da treni makasa çekti, istirahate çekildi diyor. İstihbarat subayının anlattıklarıyla İhsan Sabri Çağlayangil’in anlattıkları örtüşüyor. Şimdi düşünürken neden tam da o güne idamlar denk getirildi? Seyit Rıza Atatürk’le görüştürüldü mü sorusuna ben çok büyük bir ihtimalle evet derim. Muhtemelen şöyle oldu, Atatürk Seyit Rıza’yı huzuruna çağırdı ve kendisinden af dilemesini istedi ama Seyit Rıza da af dilemeyince geri gönderildi ve o gece idam edildiler. Dolayısıyla görüştürülme meselesi devlet sırrı olarak kaldı. “Senin yalan ve hilelerinle baş edemedim bu bana dert oldu ama karşında diz çökmedim buda sana dert olsun” sözünü orada söylendiği söyleniyor ama bu lafı orada söylediğine dair elimizde bir kanıt yok.”
PİRHA/DERSİM
Yoruma kapalı.