Avrupa Konseyi, Alevilerin AİHM’de kazandığı davaları görüşecek

İnanç Özgürlükleri konusunda 2005-2016 yılları arasında uzun yargı süreçleri sonucunda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde kazanılmış olan üç dava, Avrupa Konseyi’nin karar organı Bakanlar Komitesi tarafından Aralık ayı toplantısında görüşülecek. Komite, davaları birleştirerek bir madde halinde ele alacak.

Cem Vakfı tarafından AİHM’de açılan, “Zorunlu din dersleri ve müfredatın taraflılığı” ve “Cemevlerinin elektrik paraları” ile ilgili olan iki dava oy birliği ile Aleviler lehine alınan kararlar ile sonuçlanmıştı.

Üçüncü dava ise yine 2005 ‘te Başbakanlık aleyhine açılan dava. Dava, Anayasa’nın hükümlerine rağmen; uygulamalarda ayrıcalık yapılmakta olduğu, eşit vatandaşlık kurallarının ihmal edildiği ve bütçeden Alevilere de pay ayrılması gerektiği gibi taleplerle açılmıştı.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde kazanılmış olan bu davalar, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi Aralık ayı toplantısında görüşülecek. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin nasıl bir karar vereceği merakla bekleniyor.

Avrupa Konseyi’nin karar organı Bakanlar Komitesi tüm üye devletlerin dışişleri bakanları ya da Strazburg’da bulunan daimi temsilcilerden oluşuyor.

Doğan Bermek’in başkanlığını yaptığı Alevi Düşünce Ocağı, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin Aralık toplantısı öncesinde Bakanlar Komitesi’ne kazanılan davalar sonrasında kararların uygulanmamasına ilişkin bir rapor gönderdi.

İlgili rapor şöyle:

“2014 yılında açıklanan karardan bu yana, Türkiye’nin daha önce gönderdiği olumlu mesajlara rağmen maalesef eğitim düzenimizde herhangi bir gelişme kaydedilmemiştir. 2018’de uygulanamaya başlayan en son müfredatta dinler ve inanç sistemleri konusunda tarafsız bir yapıda değildir, inançlardan bağımsız bir ahlaki prensipler bütününe uyarlanmamıştır, tarafsız ve çoğulcu bir anlayış göstermemektedir.
DKAB 2018 müfredatı üzerinde yapılan bir değerlendirme çalışmasında 4. ile 12. sınıf arasında kullanılan kitaplarda Alevilik hakkında sadece 7. ve 12. sene müfredatında bilgi olduğu görülmektedir. Ayrıca toplam 1782 sayfa olan kitapların toplamında Alevi sözünün geçtiği sayfa sayısı 20’dir. Ayrıca kitap yazarlarının Sünni din eğitimciler olduğu ve Aleviliğin geniş kabul görmüş ve uygulanan bir İslam yorumu olarak tanımlanmadığına da vurgu yapmak yararlıdır.
Ayrıca 2014’ten buyana DKAB müfredatına “Siyer-i Nebi” “Din Kültürü” “Kuran’ın esasları” gibi seçmeli dersler eklenmiş ancak bir çok okulda sadece tek ders hocası bulunduğu için öğrenciler o dersi zorunlu olarak seçmek zorunda bırakılmışlardır.

DKAB dersleri nüfus kâğıdında başka dinden olduğu açıkça yazılmış öğrenciler dışında zorunlu ders olmaya devam etmektedir. Daha da ötesi, bu müfredattan Üniversiteye giriş sınavlarında bir çok soru olduğu için, dersten muaf olan öğrenciler üniversiteye girişte önemli bir puan kaybına uğramaktadır.
Birçok eğitimci, bilim insanı ve AGİT tüm ülkelerde Kamu okullarında Din ve İnanç eğitiminde Toledo Eğitim Prensiplerinin uygulanmasını önermektedir. Müfredatta diğer dinlere karşı tarafsız olmak kuralı İslam dini eğitimi açısından gözardı edilmektedir. Müfredat AİHM kararlarına aykırı olmayı sürdürmektedir.

Söz konusu kararda, Mahkeme cemevlerinin ilgili Türk yasaları ile başka ibadethanelere tanınan elektrik parası muafiyetinden yararlandırılmamasının dinsel ayrımcılık olduğuna karar vermiş idi.
Daha sonra bazı cemevleri ödemeleri reddetti, takip sürecinde elektrikleri kesildi. Bazı cemevleri yerel mahkemelerde açtıkları davaları kazanarak, elektrik parası ödemelerinden muaf oldular. Ancak bu konuyu ülke genelinde kolaylaştıracak bir idari düzenleme yapılmadığı için bu konuda cemevlerinin her birinin bağlı olduğu bölgede dava açması gerekmektedir. Bu konuda bir yönetmelik yayınlanması sorunu çözecektir. Alevi cemevleri, Protestan ve Yehova Şahitleri, Ezidi ibadethaneleri bu konuda yapılacak idari düzenlemeleri beklemektedir.
Ayrıca camiler gece aydınlatmaları dahil tüm enerji giderleri ile elektrik parasından muaf olduğu halde cemevlerinde bu muafiyet sadece ibadet salonu için uygulanmakta, tesisin müştemilat ve genel alanları muafiyet kapsamına alınmamaktadır.
Her ne kadar, AIHM kararı salt elektrik bedelleri konusunda ise de, bu süreçte cemevlerine arsa
tahsis kolaylığı, vergi indirimi ve/veya muafiyeti, arazi kiralama bedelleri konusunda herhangi bir
ilerleme sağlanmamıştır. Ayrımcı politikalar süregelmektedir.

Mahkeme kararına göre, “Devlet inanç gruplarına karşı eşitlikçi ve ayrımcı olmayan kriterler ile
davranmalıdır. İnanç gruplarının inançlarının gereklerini özgürce sürdürebilecekleri olanaklar
sağlanmalıdır.”
Karardan alıntı olarak sunduğumuz yukarıdaki ifade ile ilgili herhangi bir ilerleme maalesef
sağlanmamıştır.
İnanç gruplarımız hala tüzel kişilikten yoksundur, Alevi, Hristiyan Protestan ve bazı başka grupların
inanç merkezleri ibadethane statüsünde değildir, Ermeni patrik seçimine devlet müdahale
etmektedir, azınlık vakıflarına ait gayri menkullerin bir kısmı iade edilmiştir, ama çok sayıda vakıf hala
yasal olarak tanınmamaktadır. Mardin’de Süryani gayrimenkullerinin önce hazineye daha sonra
Diyanet Vakfına devri büyük protestolar sonucunda iptal edilmiş ve el konulan gayrimenkuller
2018’de topluluğa geri verilmiştir. Ancak bu konu ile ilgili yasal veya idari bir düzenleme de
yapılmamıştır.

İstisnai bir uygulama olarak Süryani topluluğunun İstanbul – Yeşilköy’de Katolik mezarlığı arazisinde
bir kilise inşaatı yapmasına izin verilmiştir. Bu 1923’ten buyana ülkede kilise inşaatı için verilen ilk
inşaat olmuştur. İşlemler ile ilgili tüm formaliteler idari uygulamalar ile olay bazında yürütülmüş olup
yasal veya idari bir düzenleme bulunmamaktadır.
Özet olarak, özellikle seçim dönemlerinde duyulan sıcak konuşmalardan başka, yasal düzenlemeler,
inanç gruplarının tüzel kişilik hakları, din ve inanç görevlilerinin eğitimi, bütçeden eşitlikçi maddi
destek konusunda kayda değer herhangi bir gelişme olmamıştır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi – Karar Uygulama bölümüne hazırlamakta olduğumuz daha detaylı
bir rapor Ekim 2019 ayı sonlarına doğru sunulacaktır.
Saygılarımızla.”