The Difficulties and Possibilities of Determining the Turkmen Alevis’
Existence from the Ottoman Archive Records
(The Example of Diyarbekir Province in XVI Century)
Über Die Schwierigkeiten Und Möglichkeiten, Die Existenz Der Turkmenen-
Aleviten in Den Osmanischen Archiven Festzustellen
(Am Beispiel Der Provinz Diyarbakir Im Xvi. Jahrhundert)
Mehmet Salih Erpolat* DOI: 10.12973/abked.81.005
Diyarbakır ve çevresinde Türkmen-Alevi varlığı bilinen bir husus
olmakla beraber bu durumun Osmanlı arşiv belgelerine yansıması
durumu pek bilinmemektedir. Bu çalışmamızda belirtilen bilinmezliğin
sebepleri açıklanacaktır.
Bu makalede kaynak olarak İstanbul’daki Başbakanlık Osmanlı
Arşivinde bulunan Diyarbekir Vilayeti’ne ait 64 ve 200; Ankara’da
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tapu-Kadastro Genel Müdürlüğüne bağlı
Kuyûd-ı Kadime Arşivinde 155 numarada kayıtlı mufassal (ayrıntılı)
tahrir defterleri ile yine İstanbul’daki Başbakanlık Osmanlı Arşivinde
998 numara ile kayıtlı Diyarbekir Vilayeti Muhasebe Defterindeki
veriler kullanılmıştır. Bunların yanında Diyarbekir Şeriye Sicilleri
ve Diyarbekir 1 numaralı Ahkâm Defteri incelenerek konu ile ilgili
bilgiler değerlendirilmiştir.
Adı geçen bu kaynaklarda Diyarbakır’daki Türkmen-Alevî
varlığının tespit edilen izleri delilleri ile ortaya konulmuştur. Tahrir
defterlerindeki tespit edilen bazı kişi adları, yer adları ve bölgedeki
* Yrd. Doç. Dr. Dicle Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi, Diyarbakır-Türkiye. ÖZ 112
Mehmet Salih ERPOLAT
Forschungszeitschrift über das Alevitentum und das Bektaschitentum / 2016 / 13
Alevî ocaklarının merkezlerinden hareketle konu ayrıntılı olarak incelenmiştir.
Bilim çevrelerince de pek bilinmeyen ve tespitlerimize göre de sadece Diyarbekir
Vilayeti’nin tahrir defterlerinin birinde adı geçen ve Alevîlerden alındığı anlaşılan
“surh-serân” (Kızılbaşlar) vergisinin mahiyeti ve kimlerden alındığı, yaygınlığı ve
miktarı hakkındaki bütün bilgilere yer verilmiştir.
Bu makale ile XVI. yüzyılda Diyarbakır ve çevresinde Türkmen-Alevî varlığının
mahiyeti, yaygınlığı hakkında arşiv vesikalarına yansıyan bilgiler çerçevesinde gün
yüzüne çıkarılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Diyarbekir Vilayeti, Türkmen, Alevî, Surh-serân (Kızılbaşlar)
ABSTRACT
Although the existence of the Turkmen Alevis in Diyarbakir and its environs is a
known fact, the reflection of this matter on the Ottoman archive records is not much
known. In this paper, the reasons for this problem will be explained.
In this paper, detailed cadastral record books registered under numbers 64 and
200 belonging to Diyarbekir province, which are found in the Ottoman Archive of
the Prime Ministry in Istanbul and under number 155 in the Archive of Kuyud-i
Kadime, connected to General Directorate of Land Registry and Cadaster of Ministry
of Environment and Urban Planning in Ankara along with data from account books
of Diyarbekir province, registered under number 988 in the Ottoman Archive of
the Prime Ministry in Istanbul were used as source material. In addition to these
documents, after the analysis of court records of Diyarbekir and provisions book
number 1of Diyarbekir, information relevant to the topic was appraised.
The tracks of the Turkmen Alevis’ existence in Diyarbakir established in
mentioned sources, were presented along with evidences. The topic was elaborated
with reference to some personal names, name of places and centers of Alevi ocaks
in the region which were determined in cadastral record books. The research paper
includes all information about nature, payers, prevalence and quantity of the tax
known as “surh-seran” (Kizilbaslar) which is not very known in academic circles and
which was apparently taken only from Alevis and was mentioned just once in one of
the cadastral record books of Dyarbekir province.
113
Osmanlı Arşiv Belgelerinden Türkmen – Alevi Varlığını Tespit Etmenin Zorluğu ve İmkânları Diyarbekir Vilayeti Örneği
Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi / 2016 / 13
In this paper, the nature of the Turkmen Alevis’ existence in Diyarbakir and its
environs in XVI Century came to light within the frame of information about its
prevalence, reflected to archive records.
Key Words: Diyarbekir province, Turkmen, Alevi, Surh-seran (Kizilbaslar)
Yoruma kapalı.