PİRHA- Turabi Kişin’in, “Waya Di Birayanê Pê Hawt Koyan” isimli Kırmancki masal derlemesi Vate Yayınları’ndan çıktı. Kırmancki dilinin yok olma tehlikesinin tekçi planın sonucu olduğunu vurgulayan Kişin, “Ana dilimde yazmak benim açımdan vicdani ve ahlaki bir sorumluluğun yanı sıra politik bir duruşun da ifadesi. Okuyucusu az biliyorum ama küçük de olsa bir etkileşim yarattığını biliyorum ve bu çok kıymetli” dedi.
UNESCO’ya göre Kırmancki (Zazaca) dili, yok olma tehlikesi altında olan diller arasında yer alıyor. 7 milyona yakın Kırmanc (Zaza) olduğu ve Kırmancki lehçesini konuşanların sayısının azaldı.
Gazeteci-Yazar Turabi Kişin’in “Waya Di Birayanê Pê Hawt Koyan” isimli Ana dili Kırmancki (Zazaca) yazdığı masal derlemesi 13 Mart 2024 tarihinde Vate Yayınları’ndan çıktı.
Kişin’in, ‘Ayrıyeten Ona da Selam Ederim’, Sır Olup Gitmek’ adlı iki öykü kitabı da bulunuyor.
Turabi Kişin ile Kırmançki “Waya Di Birayanê Pê Hawt Koyan” kitabı üzerine konuştuk.
“DİLLER BÜYÜK BİR BİRİKİMİN, TARİHSEL VE TOPLUMSAL EMEĞİN SONUCUNDA ORTAYA ÇIKAR”
PİRHA: UNESCO’nun verilerine göre Kırmancki dili yok olma tehlikesi altında olan diller arasında yer alıyor. Daha geniş kesimlere ulaşma şansınız varken neden okuyucusu az olan bu dilde yazmayı seçtiniz?
TURABİ KİŞİN: Sadece Kırmancki diliyle yazmıyorum. Türkçe de yazıyorum, hem de keyifle yazıyorum. Bana göre her dil tartışmasız güzeldir. Diller büyük bir birikimin, tarihsel ve toplumsal emeğin sonucunda ortaya çıkarlar. Sorun dillerde değil, sorun dillere yaklaşımdadır. Ana dilim Kırmancki öyle durup dururken yok olacak bir dil değil. Biliyoruz ki kökleri insanlık tarihinin en eski zamanlarına kadar uzanan bir dil ailesinin üyesi. Hata anne rolüne sahip bir dil olduğuna dair veriler de az değil. Yok olmuyor, yok edilmeye çalışılıyor. Özellikle 1925 tarihinde yürürlüğe konan ve hala güncelliğini koruyan inkarı ve imhayı esas alan Şark Islahat Planı’nın sonuçları bunlar. Rahat bırakılırsa 10 yıl içinde kendisini yeniden var edebilecek kabiliyette bir dil.
Kırmancki’nin okuyucusu az olan bir dil haline getirilmesi de bu tekçi planın sonucu. Konuşanı, okuyanı, yazanı olsun istenmiyor. Anti demokratik ve insanlık dışı bir dayatma. Bu dayatmaya karşı durmak ise demokratik, insani ve ahlaki olandır. Ana dilimde yazmak benim açımdan vicdani ve ahlaki bir sorumluluğun yanı sıra politik bir duruşun da ifadesi. Okuyucusu az biliyorum ama küçük de olsa bir etkileşim yarattığını biliyorum ve bu çok kıymetli. Öte yandan kendi cephemden karınca kararınca kayıt altına alıyorum. Belki bazılarına olumlu anlamda örnek de olurum, bunların hepsi kıymetli.
“VARACAĞINIZ HEDEF NERESİ OLURSA OLSUN, HAREKET NOKTANIZ DURDUĞUNUZ YERDİR”
-Her üç kitabınızın da mekanı köyünüz Cafran. Neden kitaplarınızda mekan olarak köyünüzü tercih ediyorsunuz?
Sadece Cafran demeyelim aslında Cafran’ın da içinde olduğu bölgeyi kapsıyor desek daha gerçekçi. Ama şimdilik kendi yerelimden yola koyulduğum ve evrensel olanla buluşmaya gayret ettiğim bir gerçek. Bunu kendi açımdan son derece doğru buluyorum. Varacağınız hedef neresi olursa olsun hareket noktanız durduğunuz yerdir. Bir başlangıç noktasıdır ve sonucu o belirler. “Taş yerinde ağırdır” der eskiler. Evrendeki varlığın durduğun yerdeki varlığın ile ölçülür. Durduğum yerin üzerinden kara bulutlar eksik olmadı, olmuyor. Bir karanlığa gömülmek isteniyor. Bu kara bulutların dağılması için çaba sarf etmeyeceksem ne anlamı kalır yazarlığın, ne anlamı kalır devrimciliğin, sosyalistliğin, demokratlığın ve evrenselliğin.
“ÖYLE KOLAY PES EDİLECEK BİR DİL DEĞİL”
-Bir yazar olarak Kürt edebiyatının gelişimi hakkında neler söylemek istersiniz?
Her şeyden önce karamsar olmadığımı belirtmek isterim. Bu kadar ağır süreçler yaşamış ve hala yaşamakta olan bir dilden bahsediyoruz. Buna rağmen kudretli bir duruşu var diyebiliriz, bütün lehçeleriyle bu böyle. Derin bir sözlü edebiyatın yazılı edebiyata da yansımalarını görüyoruz. Dengbejlerin, destanların, folklorun, masalların, kelamın ve kılamların dili bu. Tarımın ve hayvancılığın dili bu. Bingöllülerin tanımlamasıyla şiirin dili bu. Alevilerin tanımlamasıyla Hızır’ın dili bu. Öyle kolay pes edecek bir dil değil bu. “Dil akar yatağını bulur.”
“ANADİLDE HİZMET TALEBİNDE BULUNMALI”
-Yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan Kırmancki dilinin geleceği için bundan sonraki süreçte neler yapılmalı? Edebiyat alanında nasıl eksiklikler görüyorsunuz?
Hep söylerim; bir güç bir şeyi zorla elinizden almış ise onu durup dururken size geri vermez. Onu geri alacak güç sizin iradenizdir, çabanızdır. Geri almak için gösterdiğiniz kararlılıktır. Bu dile karşı sorumluluk duyan her birey başta günlük yaşantısında bu dili yaşatmak durumundadır. Çocuklarına öğretme gayreti içine girmelidir. Demokratik hak olarak belediyelerden, siyasi partilerden, eğitim, sağlık, hava yolları, TRT gibi kamu kuruluşlarından anadilde hizmet talebinde bulunmalı ve bunun için ulusal ve uluslararası hukuk zorlanmalıdır.
Bu alana dair çaba sarf eden her bireyin emeği kıymetlidir, küçümsememek lazım. Şairi, edebiyatçısı, müzisyeni, dil eğitimi vereni, araştıranı, kayıt altına alanı, yayınlayanı tek kelimeyle dilimize can suyu veriyordur ve çabası yaşamsaldır. Edebiyat toplum tarafından değer gördükçe gelişir, dal budak salar.
15 Mayıs 1932 tarihi, Celadet Alî Bedirxan öncülüğünde Şam kentinde Kürtçe Hawar dergisinin yayın hayatına başladığı tarih olarak bilinir. Hawar dergisi, Latin alfabesiyle yayınlanmış ilk Kürtçe dergi olarak tarihi öneme sahiptir. Derginin Kürt dili ve edebiyatının geliştirilmesine katkıları nedeniyle 15 Mayıs tarihi, Kürt Dil Bayramı olarak kutlanmaktadır. Bu vesileyle yüzyıllardır sürdürülen baskı, asimilasyon, inkâr politikalarına karşı Kürt dilini, kültürünü, edebiyatını yaşatmak için emek veren, mücadele eden herkesi saygıyla selamlıyorum, Kürt Dil Bayramlarını kutluyorum.
PİRHA/BİNGÖL
Yoruma kapalı.