PİRHA – Alevilerce kutsal sayılan ve halk arasında baharın müjdeleyicisi gün olan ‘Kara Çarşamba'( Çarseme Şiya) inanışı Erzurum ve Varto’da kutlandı.
Yüzyıllardır devam eden bir gelenek Kara Çarşamba. Kara Çarşamba aynı zamanda baharın başlangıcı olarakta kutlanır. Toplumsal birliğin sürmesi ve bereketli bir yıl olması için bir kutsal mekanlara gidilerek dualar edilir ve bir takım gelenekler yerine getirilir. Xaşıl yemeğiyle taçlandırılır…
“YÜZYILLARDIR DEVAM EDİYOR BU GELENEK”
Erzurum’lu olan Hutma teyze anlatıyor Kara Çarşambayı. Bizler anne babamızdan öğrendik bu geleneği. Yüz yılardır devam ediyor bu gelenek. Kışın bittimi ve baharın başlangıcı sayılan günlere denk gelen 14-15 mart günleri aynı zamanda yeni yıla umutla girmenin de adı olduğunu belirtiyor Hutma teyze. Bu tarih eski takvime göre ise 1 Mart tarihine denk gelmektedir.
Eskiden köylerde kıtlık vardı diyor Hutma teyze, hayvanların yiyeceklerinin bittiği zamanlar oluyordu. Kıtlıktan kurtulup bahara girmek ve daha fazla darlık çekmemek için Şubat ayını evlerinden kovduklarını, bereketin ve umudun ayı olan mart ayını evlerine davet ettiklerini anlatıyor, çünkü Mart ayı ilkbaharın gelişi onlar için.
Tabi o zamanlar evlerin üzerine çizik atılırdı, mikroplar gitsin, Şubat ayı bitsin Mart ayı gelsin diye, bununda geleneğin bir parçası olduğunu söylüyor Hutma teyze.
“BÜYÜK ŞEHİRLERDE DE DEVAM EDİYOR”
Bizim köyde beyaz çeşmeden taş getirip bacanın etrafında kişi başına bir taş indirilirdi, tabi o taş belli edilirdi kimin taşı diye. Bir hafta sonra gidip bakılırdı o taşların altına. Altında böcek olan taş kiminse onun talihli, rıskı çok olan, şansı bol olan biri olduğuna inanılırdı diyor.
Son olarak göç edip büyük şehirlere gelen birçok Alevi tarafından bunun hala devam eden bir gelenek olduğunu ve her yıl bu geleneği yerine getirdiklerini de vurguluyor Hutma teyze.
“TALİPLER PİRLERİNİ ZİYARET EDERLER”
Varto’da yaşayan Burhan Beyazyıldırım da anlatıyor Kara Çarşambayı. Sabahın erken saatlerinde köyden biri kalkar, araziden kesilip getirilen kuşburnu ağacının dallarından çember yapılırdı. Bu çemberin içinden her aile bireyi üç defa geçerdi. Böylelikle günahlarından arındığına inanılır, hastalıklardan kurtulduğunu ve kötülüklerden korunduğuna inanılırdı. Bu kuşburnu ağacını getirene yağ, süt gibi şeyler hakkullah diye verilirdi diyor Burhan Beyazyıldırım.
Baharın başlangıcı olduğuna inanılan Kara çarşamba, aynı zamanda hayırlı bir gün olduğundan bir takım gelenekler gerine getirilir. Sabahın erken saatinde kalkıp el yüz yıkandıktan sonra su içilir.
Evcil hayvanların barınaklarına su serpilir diyor Burhan Beyazyıldırım, Talipler, Pir yada rehberlerini ziyaret edip hayır dualarını alırlar.
Tabi günün sonunda xaşıl yemeği pişirilir komşularla yenilir.
Xaşıl yemeği nasıl pişirilir?
Yarmalar su ile kaynatılır. Haşlanan yarmalara un eklenir ve karıştırılır. Dibi tutmasın diye sürekli karıştırmak gerekir ve buğdayları ezmek içinde kaşığın arkasıyla sürekli ezilir. Pişen xaşıl derin bir kabın içine konulur. İçine yuvarlak yapılır ve tere yağı dökülür içine.
ÇARŞEMA ŞİYA (KARA ÇARŞAMBA) NEDİR?
Çarşema Şiya’ya negatif anlam yükleyenler de var pozitif anlam yükleyenler de var. Dersim Alevilerine göre ilk baharı müjdeleyen gün. Mart ayının ilk üç çarşambası inanca göre Kara Çarşamba olarak kabul edilir. Xızır Ayı olarak da bilinen Şubat ayının hemen arkasından gelen üç çarşamba baharı temsil ettiği için kutsal sayılmaktadır. Bu günler evlerde ve kutsal mekanlarda çılalar yakılır, kurbanlar kesilir, cemler tutulur ve lokmalar dağıtılır. Yılın iyi geçmesi ve kötülüklerin defedilmesi dilenir.
Başka bir inanışta ise; Eski takvime göre, Şubat ayının son çarşambası ile mart ayının ilk iki Çarşambası arasında kalan çarşamba günleri halk arasında ‘Kara Çarşamba’ olarak adlandırılır. İnanışa göre Allah dünyayı yedi günde yaratmış. Çarşamba günü kötülükler ve belalar yaratılmış, bu nedenle bu tarihler arasına rast gelen çarşambalara ‘Kara Çarşamba’ denilmiştir. Bu günlerde dualar okunmuş, lokmalar verilmiş, kötülüklerin uzak durması dileklerinde bulunulmuştur.
Semra Acar / İSTANBUL
Yoruma kapalı.