Anayasa değişikliği tasarısında yer alan 20 madde

Yazılımcı Ahmet Kızılay, TBMM’ye sunulan başkanlık sistemiyle alakalı anayasa değişikliği teklifinde yer alan 20 maddenin mevcut halleri ile teklifin yasalaşması durumunda oluşacak yeni yasa maddelerini karşılaştırmalı olarak paylaştı.

Çalışmanın orijinal hali yazılımcı Ahmet Kızılay’ın GitHub hesabında yer almaktadır: https://github.com/ahmetkizilay/anayasa/pull/1/commits

Madde 1 değişiklik gerekçesi
Yargı bağımsızlığının tarafsızlığı da içerdiğini vurgulamak
amacıyla 9 uncu maddeye yargının tarafsızlığı ilkesi eklenmektedir.

Madde 2 değişiklik gerekçesi
Ülkemizin nüfus artışına uygun olarak milletvekili sayısı altıyüze
çıkarılmaktadır.
Madde 3 değişiklik gerekçesi
Maddeyle, Anayasanın 76ncı maddesinde yer alan milletvekili seçilme
yaşı, onsekiz olarak değiştirilmektedir.

Madde 4 değişiklik gerekçesi
Mevcut hükümet sisteminde Bakanlar Kurulu, Türkiye Büyük Millet Meclisi içinden, Meclisin onayıyla kurulmakta ve Meclisin güvenoyuna bağlı olarak görevde kalmaktadır. Maddeyle, yasama ile yürütmenin aynı gün doğrudan halk tarafından beş yıl için seçilmesi öngörülmektedir. Bu düzenlemeyle seçimlerin yapılmasıyla birlikte yürütme oluşacak ve yasama organı teşekkül edecektir.

Madde 5 değişiklik gerekçesi
Maddeyle, ara seçimler kaldırılmakta, yerine yedek milletvekilliği
getirilerek bunun esas ve usulleri düzenlenmektedir.
Mevcut Anayasamızda ara seçimlere gerekçe oluşturan sebeğleri ortadan kaldırmak üzere, yasama istikrarının devam ettirilmesi amacıyla yedek milletvekilliği uygulaması önerilmektedir. Maddeyle önerilen hükümet sisteminde demokratik meşruiyete dayalı yürütme ve yasama istikrarı kurumsallaştırılmaktadır. Ayrıca, savaş sebebiyle seçimlerin yapılamadığı hallerde seçimlerin belirli süreyle ertelenmesine imkân tanınmaktadır.

Madde 6 değişiklik gerekçesi
Maddeyle, öngörülen yeni hükümet sistemine uygun olarak Türkiye Büyük Millet Meclisinin görevleri yeniden düzenlenmektedir.
Kuvvetler ayrılığı prensibine uygun olarak yasamanın yürütmeyi
denetlemesi ile Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma
yetkisi vermesi yasamanın görev ve yetkileri arasından çıkarılmaktadır. Öngörülen hükümet sisteminde yasama ve yürütme doğrudan halk tarafından seçilmekte, her iki kuvvet de meşruiyetini halktan almakta ve yürütme de yasama da halka karşı sorumlu olmaktadır. Kuvvetler birbirinden ayrı, ancak, her iki kuvvetin de birleştiği konu halkın denetiminde halka hizmet etmeleridir.

Madde 7 değişiklik gerekçesi
Maddeyle, yasamanın belli bir konuda Meclis araştırması yapması, genel görüşme açarak Genel Kurulda görüşmesi ve milletvekillerinin,
Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanların cevaplaması istemiyle yazılı soru sorması düzenlenmektedir. Böylelikle, hükümet sisteminde yapılması öngörülen değişikliğe uygun olarak bilgi edinme ve denetim yolları yeniden düzenlenmektedir.

Madde 8 değişiklik gerekçesi
Maddeyle, Anayasanın mevcut 101 inci ve 102 nci maddeleri
birleştirilmekte ve Cumhurbaşkanının adaylık ve seçim usulü
düzenlenmektedir. Cumhurbaşkanının kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip, doğuştan Türk vatandaşı olanlar arasından, doğrudan halk tarafından seçilmesi öngörülmektedir.
Cumhurbaşkanının görev süresi yürütme istikrarı bakımından beş yıl
olarak belirlenmekte; bir kişinin en fazla iki defa Cumhurbaşkanı
seçilebileceği hüküm altına alınmaktadır.
Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde siyasi partilerin etkisi artırılmakta ve Cumhurbaşkanlığına, siyasi parti grupları, en son yapılan genel
seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde beşini almış olan siyasi partilerin aday gösterebilmesi sağlanmaktadır. Ayrıca, demokratik katılımın arttırılması amacıyla birçok ülke uygulamasında olduğu gibi en az yüz bin seçmen tarafından da Cumhurbaşkanlığına aday gösterilmesi imkan tanınmaktadır.
Cumhurbaşkanı seçilenin Meclis üyeliğinin sona ermesi hükmüne yer
verilmektedir.
Cumhurbaşkanı seçilen kişinin partisiyle ilişiğinin kesilmesine yönelik düzenleme kaldırılmaktadır. Böylelikle doğrudan halk tarafından seçilen ve esasen siyasal bir kişilik olan Cumhurbaşkanının, partisiyle ilişkisinin kesilmesine dair
hükmü yürürlükten kaldıran ilga normunun, halk oylamasnda kabulü
akabinde yürürlüğe girmesi anında bir siyasi partiyle ilişkisinin
olması, onun görevini yerine getirirken taraflı olacağı anlamına
gelmemektedir. Esasen demokratik hukuk devletlerinde kamu adına görev yapan seçilmiş veya atanmış tüm yöneticiler görevlerini kamu hizmetinin gerektirdiği tarafsızlık ilkesine uygun olarak yerine getirmekle yükümlüdürler.

Madde 9 değişiklik gerekçesi
Maddeyle; Cumhurbaşkanının Devletin başı olduğu, yürütme yetkisinin
Cumhurbaşkanına ait olduğu; yürütme yetkisine dayanarak, Cumhurbaşkanı yardımcıları, bakanlar ve üst düzey kamu görevlilerini atamaya yetkili olduğu düzenlenmektedir.
Öte yandan, Cumhurbaşkanının genel siyasetin yürütülmesinde yürütme
yetkisi ile ilgili olarak ihtiyaç duyduğu konularda kararname
çıkarabileceği öngörülmektedir. Bu düzenlemeyle kararnamelerin, yürütmenin ihtiyacını karşılaması sağlanmakta; temek hak ve hürriyetler ile siyasi hak ve hürriyetler düzenleme alanı dışında bırakılarak, kanunlarda kararname konusu ile aynı konuda farklı hüküm bulunması halinde kanunun uygulanacağı hükme bağlanmaktadır.

Madde 10 değişiklik gerekçesi
Maddeyle, Cumhurbaşkanının herhangi bir suç işlediği iddiasıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından üye tam sayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması talebi, üye tamsayısının beşte üçünün oyuyla soruşturma açılmasına karar verilmesi ve üye tam sayısının üçte ikisinin gizli oyu ile Yüce Divanda yargılanması kararının verilebilmesi hükme bağlanmaktadır.
Yüce Divan tarafından seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilen
Cumhurbaşkanının görevinin sona ereceği düzenlenmektedir.
Diğer yandan, Cumhurbaşkanının görevde bulunduğu sürede işlediği iddia edilen suçlar için görevi bittikten sonra da bu madde hükümlerinin uygulanması hüküm altına alınmaktadır.

Madde 11 değişiklik gerekçesi
Maddeyle; Cumhurbaşkanı yardımcıları, Cumhurbaşkanına vekâlet ve bakanlar hakkında düzenleme yapılmaktadır.
Yürütmede istikrarın korunması açısından yasama ve yürütme seçimlerinin hangi şartlarda yapılacağı düzenlenmektedir.
Yetki ve sorumluluk dengesi açısından Cumhurbaşkanı yardımcıları ve
bakanların Cumhurbaşkanı tarafından atanacağı ve görevden alınacağı,
Cumhurbaşkanına karşı sorumlu olacağı, Meclis üyelerinin yürütmede görev almaları halinde üyeliklerinin düşeceği hükme bağlanmaktadır.
Ayrıca, Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanların soruşturma usullerine maddede yer verilmektedir.
Maddeyle, Bakanlıkların kurulmasının, kaldırılmasının, görevlerinin,
yetkilerinin ve teşkilat yapılarının Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenmesi hükme bağlanmaktadır.

Madde 12 değişiklik gerekçesi
Maddeyle, Türkiye Büyük Millet Meclisi veya Cumhurbaşkanı tarafından
seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde seçimlerin birlikte
yapılması kurala bağlanmaktadır.
Yasama ve yürütme seçimlerinin aynı gün yapılması, seçimlerle birlikte yasamanın yenilenmesini ve Cumhurbaşkanının seçilmesi suretiyle yürütmenin kurulmasını sağlayacaktır. Parlamenter hükümet sisteminde var olan hükümetin kurulamaması veya kurulan hükümetin güvenoyu alamaması ihtimali teklif edilen hükümet sisteminde bulunmamaktadır.
Cumhurbaşkanlığı ve Meclis seçimlerinin yenilenmesine Cumhurbaşkanı tek başına, Türkiye Büyük Millet Meclisi ise üye tam sayısının beşte üç çoğunluğu ile karar verebilmektedir. Bu şekilde, sistem tıkanıklıklarının milli iradaye müracaatla çözümüne imkan tanınmaktadır.
Seçimlerin yenilenmesi durumunda, hem Cumhurbaşkanı hem de Meclisin
birlikte seçilecek olması, denge kontrol mekanizması açısından önem arz etmektedir.
Yasama ve yürütme kuvvetlerinin birbirini kontrol etmesini de sağlayacak bu düzenleme, aynı zamanda iki kuvvet arasında kriz oluşması halinde halkın hakemliğine başvurma imkanı getirmektedir.

Madde 13 değişiklik gerekçesi
Madde değiştirilerek, olağanüstü hal yönetimi tek maddede
düzenlenmiştir. Maddeyle; Anayasamızın hazırlandığı dönemin ve vesayetçi anayışın izini taşıyan sıkıyönetim uygulaması anayasadan çıkarılmaktadır.
Olağanüstü hal (OHAL) uygulaması birçok demokratik ülkenin anayasasında var olan bir düzenlemedir. OHAL ilan etme yetkisi, yürütme yetkisinden dolayı Cumhurbaşkanına verilmektedir.
Mevcut maddelerde var olan OHAL ilanı kararlarının Resmi Gazetede yayımlanması, Meclisin onayına sunulması ve süreleri düzenleyen hükümler korunmaktadır.
OHAL ilanı şartlarının gerekli kıldığı konularda Cumhurbaşkanına
kararname çıkarma yetkisi verilmekte ve OHAL kararnamelerinin Meclisin onayına sunulması hükmü korunmaktadır. Yürürlükteki 121 inci maddede yer alan “hemen” ibaresinden dolayı OHAL ilanına ilişkin kararın Meclisin onayına sunulmasındaki süre tartışması “aynı gün” ibaresi eklenerek sona erdirilmektedir.
Savaş ve mücbir sebeplerle Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplanamaması hariç olmak üzere; olağanüstü hal sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin bir ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülmesi ve karara bağlanması esası benimsenmektedir.

Madde 14 değişiklik gerekçesi
Madde metninde ibare değişikliği yapılmaktadır. İdarenin bütünlüğü ile merkezden yönetim ve yerinden yönetim esasına dayanması ilkesi korunmaktadır.
Maddeyle kamu tüzel kişiliğinin Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle de
kurulabilmesine imkan tanınmaktadır. Teklifle, önerilen hükümet sistemine uygun olarak gerekli uyarlama yapılmakta ve üst düzey kamu görevlilerinin atanmalarına ilişkin usul ve esasların kararname ile düzenlenebilmesi esası benimsenmektedir.

Madde 15 değişiklik gerekçesi
Anayasanın ilgili maddelerinde münharısan kanunla düzenleneceği
belirtilenler dışında kalan kamu kurum ve kuruluşlarının, kuruluş,
görev, yetki ve sorumluluklarının, hükümet sistemi değişikliği nedeniyle Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenmesi öngörülmüştür.

Madde 16 değişiklik gerekçesi
Bu madde ile disiplin mahkemelerii dışında, savaş hali hariç askeri
mahkemelerin kurulamayacağı hükme bağlanmaktadır. Ancak, savaş halinde asker kişilerin görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli askeri mahkemeler kurulabilmesi öngörülmektedir.

Madde 17 değişiklik gerekçesi
Maddeyle, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun mevcut yapısı ve
uygulamarında ortaya çıkan sorunların giderilebilmesini teminen Kurul yapısı yeniden tasarlanmaktadır. Bu çerçevede yeniden yapılandırılan Kurula Meclisin de üye seçmesi öngörülerek Kurulun demokratik meşruiyeti güçlendirilmektedir.

Madde 18 değişiklikler gerekçesi
Maddeyle bütçe ve kesinhesap ile ilgili hükümler tek madde olarak
düzenlenmektedir.
Önerilen hükümet sisteminde kanun teklif etme yetkisi milletvekiline
verilmektedir. Ancak, Cumhurbaşkanına istisna olarak, bütçe kanununu hazırlama ve sunma yetkisi ve görevi verilmektedir. Bütçe Meclisin onayıyla kabul edilebilmektedir.
Kuvvetler ayrılığı ilkesinin korunması ve yürütmede istikrarın devamı için, bütçe kanununun yürürlüğe konulaması halinde bir önceki yılın bütçesinin yeniden değerleme oranında artırılarak yürürlüğe konması hükme bağlanmaktadır. Bu düzenleme, bütçenin süresinde yasalaşmaması nedeniyle yaşanabilecek sistem tıkanıklarını önleyecek olması bakımından dengeleyici bir işlev görecektir.

Madde 19 değişiklik gerekçeleri
Madde ile önerilen hükümet sistemine uyum sağlamak amacıyla anayasanın farklı maddelerinde bulunan bazı ibareler değiştirilmekte, bazı maddelere yeni ibareler eklenmekte, bazı maddelerde de bir kısım ibareler metinden çıkarılmaktadır.
Madde 20 değişiklik gerekçeleri
Hükümet sistemine uyumu sağlamak amacıyla geçici maddede intikal
hükümleri düzenlenmektedir.