PİRHA-İstanbul’da en az 34 kişinin öldüğü Kanlı 1 Mayıs’ın üzerinden tam 31 yıl geçmişken, Türkiye’de ilk 1 Mayıs kutlaması Osmanlı döneminde 1905’te İzmir’de yapıldı. Dünyadaki ilk 1 Mayıs kutlamaları ise 1880’lerde gerçekleştirildi. Bugün ise pandeminin gölgesinde işçiler, emekçiler haklarını haykırmaya devam ediyor.
1 Mayıs’ın temeli 1880’li yıllara dayanıyor. Ağırlıklı olarak kol emeğinin kullanıldığı o dönemlerde küçük çocuklar karın tokluğuna çalıştırılıyor, yetişkinler ise günde en az 14-15 saat ağır koşullarda çalışıyordu. İş yeri güvenliği, sağlık koşulları, örgütlenme ve grev gibi en temel hakların tanınmadığı siyasi ve hukuki bir sistem mevcuttu.
1 MAYIS’IN TEMELLERİ ABD’DE ATILDI
Amerikan iç savaşının ekonomik faturası ucuz iş gücüyle kapatılmaya çalışılıyordu. ABD’de 1881 yılında yarım milyon işçiyi temsilen kurulan örgütlü meslek ve emek birlikleri federasyonu 8 saatlik iş günü mücadelesini eylemlerle ülke geneline yaymak isteyince 1 Mayıs’ın temelleri atılmış oldu.
-1 Mayıs 1886’da yaklaşık 350 bin işçi greve çıktı. Tarih, işçi sınıfının böylesine örgütlü ve kararlı tepkisine ilk kez tanık oldu. Eylemcilerin üzerine ateş açıldı, onlarca işçi öldü, işçi önderleri idam edildi, binlerce işçi işten çıkarıldı…
-ABD İşçi Federasyonu, 8 saatlik iş günü elde edilinceye kadar her yıl 1 Mayıs’ta kitle gösterileri düzenleme kararı aldı. ABD’de yaşanan bu olaylar uluslararası işçi örgütlerini harekete geçirdi. Aynı aylarda Fransız ve Belçika İşçi Sendikaları Konfederasyonları da 8 saatlik iş günü için mücadele kararı verdi.
-1889’da Paris Kongresi ile kurulan II. Enternasyonal, 1890 yılından başlamak üzere 1 Mayıs’ı ‘İşçi sınıfının uluslararası birlik ve dayanışma günü’ ilan etti. O tarihten itibaren 1 Mayıslar bütün ülkelerde ‘Uluslararası işçi bayramı’ olarak kutlanmaya başlandı ve birçok ülkede tatil günü olarak kabul edildi.
-1919 yılında Uluslararası Çalışma Örgütü’nün kuruluş kongresinde 8 saatlik iş günü karara bağlandı.
TÜRKİYE’DE 1 MAYIS’LAR
Türkiye’de ise 1 Mayıs ilk olarak Osmanlı döneminde 1905 yılında İzmir’de kutlandı. Bunu 1909 Üsküp kutlaması izledi. İstanbul’da ise ilk 1 Mayıs kutlaması 1910 yılında yapıldı. 1920 yılındaki kutlamalar ise tarihi açıdan sembolik önem taşıyordu. İşgal altındaki İstanbul’da işgal idaresi ve Osmanlı hükümetinin yoğun baskısına rağmen Haliç’ten Beyoğlu’na kadar yürüyen işçiler “Bağımsız Türkiye” pankartı taşıdı.
-1923 İktisat Kongresi’nde 1 Mayıs, “Amele Bayramı” adıyla yasalaştı.
-1925 yılı kutlamalarında dağıtılan bir bildiri gerekçe gösterilerek kutlamalar yasaklandı ve işçi bayramları 50 yıl boyunca gizli kutlandı.
-1935’te hükümet, 1 Mayıs’ın adını ‘Bahar Bayramı’ olarak değiştirerek tatil ilan etti.
-1976 yılı bir dönüm noktası oldu. Taksim Meydanı’nda 400 bin işçinin katılımıyla o zamana kadarki dönemde yaşanan en görkemli kutlama yapıldı.
-Bir yıl sonraki 1977 1 Mayıs’ı tarihe ‘Kanlı 1 Mayıs’ olarak geçti. 1 Mayıs 1977 günü İşçi Bayramı’nı kutlamak üzere çeşitli illerden İstanbul`a gelen yaklaşık 500 bin kişi Taksim Meydanı’na yürüdü. Kalabalığın üzerine çevredeki binalardan ateş açılması sonucu resmi açıklamalara göre an az 34 kişi öldü, 200’den fazla kişi yaralandı.
-1980 askeri darbesi, 1 Mayıs kutlamalarını süresiz yasakladı. Yasağa rağmen kısa süreli iş bırakmalar, bayramlaşmalar ve bildiri dağıtmalarla eylem ve etkinlikler devam etti.
-1981’de de 1 Mayıs tatil olmaktan çıkarıldı.
-7 yıl aradan sonra 1987’de sendikalar, siyasi partiler, aydın ve sanatçılar bin kişilik bir grupla Taksim Anıtı’na çelenk bırakmak istedi. Ancak izin verilmedi. Taksim’e çıkmak isteyenler gözaltına alındı.
-1989’da yeniden ‘Taksim’ çağrısı yapıldı. Şişhane tarafında toplanan kitleye polis ve sivil faşistler tarafından ateş açıldı. Mehmet Akif Dalcı isimli işçi hayatını kaybetti.
-1990’da Taksim’e çıkmak isteyenlere yine izin verilmedi, polisin saldırıları sonucunda İTÜ öğrencisi Gülay Beceren felç oldu.
-1991, 1992, 1993 yıllarında sendikalar ve siyasi partiler, çeşitli sosyalist örgütlenmeler Taksim’de ısrar etti ve çatışmalar yaşandı.
-1994-1995 yılında Şişli Abide-i Hürriyet Meydanı’nda toplanıldı. Polis yine kitleye saldırdı ve çatışmalar yaşandı.
-12 Eylül sonrası en kitlesel 1 Mayıs 1996’da Kadıköy’de gerçekleştirildi. Uzun süren çatışmalar yaşandı. Bu 1 Mayıs’ta 3 kişi hayatını kaybetti.
-1997’den 2004’e kadar mitingler Çağlayan’da gerçekleştirildi.
-1997 ve 1998 yoğun çatışmaların yaşandığı yıllar oldu.
-2004’te sendikalar Taksim için başvuru yaptı ancak izin verilmedi. Saraçhane’de buluşularak Yenikapı’ya yüründü. Taksim’e çıkmak isteyenlere polis saldırdı.
-9 yıl aradan sonra Kadıköy resmi miting alanı olarak 2005 ve 2006’da 1 Mayıs’a ev sahipliği yaptı. 2007’de sendikalar buluşma yeri adresi olarak Taksim’e yine çağrı yaptı.
-2007, 2008, 2009’da yoğun çatışmaların ardından Taksim 1 Mayıs’a açıldı.
-Sendikaların 2010’da yaptığı başvuru kabul edildi ve 1 Mayıs 32 yıl sonra Taksim’de ilk kez resmi olarak kutlandı. DİSK’in de aralarında bulunduğu 6 memur ve işçi konfederasyonunun başkanları, Taksim’de 1 Mayıs 1977’de çıkan olaylarda hayatını kaybedenleri, Kazancı Yokuşu’nun başındaki 1 Mayıs anıtına karanfiller bırakarak andı.
-Taksim’de 2010, 2011 ve 2012’de özgürce kutlanan 1 Mayıs’lardan sonra AKP iktidarı, alanda açtığı inşaat çukurunu bahane ederek bu kez Taksim’i İşçi Bayramı’na kapattı.
-2013 yılında ise 1 Mayıs Türkiye’nin pek çok şehrinde olaysız ve görkemli mitinglerle kutlandı. Sıhhiye Meydanı’nda yapılan 1 Mayıs Ankara’da son yılların en kitlesel gösterilerinden biri oldu. İstanbul’daki kutlamalara ise Taksim ablukası ve gözaltılar damgasını vurdu. 1 Mayıs’ı Taksim’de kutlamak için Beşiktaş’tan yürüyüşe geçmeye çalışan gruplara polis müdahale etti. Beşiktaş’taki 1 Mayıs kutlamaları sırasında bir genç karnından bıçaklandı. İstanbul Valisi Vasip Şahin yaptığı açıklamada 203 kişinin gözaltına alındığını bildirdi. Şahin ayrıca 6 polis ve 18 göstericinin yaralandığı bilgisini paylaştı. Avukatların oluşturduğu ‘Kriz Masası’ ise gözaltı sayısının en az 356 olduğunu duyurdu.
-2014 yılına gelindiğinde ise yine İstanbul’da 1 Mayıs kutlamaları olaylı başladı. Polis ekipleri, sabah saatlerinden itibaren farklı noktalarda Taksim’e çıkmak isteyen gruplara müdahale etti. Beyoğlu’nda TOMA’nın çarptığı bir vatandaş hayatını kaybetti…
-2015 yılında başta İstanbul, Ankara, İzmir olmak üzere yurdun dört bir yanında işçiler sokaklara çıktı. İstanbul’da ulaşım kısıtlandı, Taksim’e çıkan yollar ise kapatıldı. İstanbul’da 4 farklı noktada Taksim’e yürümek isteyen gruplara yönelik polis müdahalesi gerçekleşti. Avukatlardan oluşan 1 Mayıs İstanbul Kriz Masası’nın verdiği bilgiye göre Taksim çevresinde yaklaşık 150 kişi gözaltına alındı.
-2016 yılında yine yasaktı Taksim. Kutlamalarının geleneksel mekanı olan Taksim Meydanı’nda bu yıl da toplanmaya izin verilmedi. Meydana çıkan yollar araç trafiğine kapatıldı ve yoğun güvenlik önlemi alındı. Emniyet Müdürlüğü 1 Mayıs ile ilgili İstanbul’da 84 kişinin gözaltına alındığını duyurdu.
-2017 Başta İstanbul, Ankara, İzmir olmak üzere yurdun dört bir yanında işçiler sokaklara çıktı. İstanbul’da ulaşım kısıtlandı, Taksim’e çıkan yollar ise kapatıldı. Çok sayıda insan gözaltına alındı.
-2018’de 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü’n de kutlamaların geleneksel mekanı olan Taksim Meydanı’nda bu yıl da toplanmaya izin verilmedi. Meydana çıkan yollar araç trafiğine kapatıldı ve yoğun güvenlik önlemi alındı. Emniyet Müdürlüğü 1 Mayıs ile ilgili İstanbul’da 84 kişinin gözaltına alındığını duyurdu.
-2019 yılında 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü, Türkiye’nin dört bir yanında düzenlenen yürüyüş ve mitinglerle kutlandı. Taksim Meydanı’na çıkan yollar araç trafiğine kapatıldı ve meydan bariyerlerle çevrildi. İstanbul’da kutlamaların adresi Bakırköy’dü. İstanbul’daki gözaltı sayısının 130 civarında olduğu aktarılmıştı.
-2020 yılında ise yasaklar pandemi gerekçe gösterilerek artarak sürdürüldü. Koronavirüs nedeniyle büyükşehirlerde sokağa çıkma kısıtlamasının olmasına rağmen Taksim’de çelenk bırakmak isteyen DİSK Başkanı Arzu Çerkezoğlu ve beraberindeki sendika yöneticileriyle işçilere müdahale eden polis, 25 kişiyi gözaltına aldı.
-Ve bu yıl 2021 yine yasaklarla devam ediyor. Pandemi gerekçesiyle 1 Mayıs’ın hemen öncesinde ‘tam kapanma’ ilan edildi. Sokağa çıkma yasağı başta olmak üzere bir dizi yasak getirildi. Ancak tüm yasaklamalara karşın işçiler, emekçiler, sendikalar, siyasi partiler 1 Mayıs’ı kutluyor. 1 Mayıs alanı olan Taksim’e çıkmaya çalışan çok sayıda kişiye polis saldırarak gözaltına almaya devam ediyor.
(HABER MERKEZİ)
Yoruma kapalı.